خوراکی های نوروزی از زمان قاجار تا پهلوی

تاریخ همیشه داستان ها و حقایق بسیار زیبایی برای گفتن دارد. در این مقاله فیدیلیو با خوراکی های نوروزی و تاریخچه پیدایش و چیستی آنها از زمان قاجار تا پهلوی آشنا خواهید شد.

خوراکی های نوروزی دوره پهلوی و قاجار

روایات نقل می کنند که دوره قاجار دوره ای با اعیاد و جشن هایی بسیار با شکوه بوده است. در این دوره به جشن های باستانی همچون نوروز اهمیت بسیاری می دادند. یحتمل خوراکی های نوروزی  و خوراکی های مخصوص۱۳فروردین (سیزده به در) از انواعی متنوع و بینظیر در آن دوره برخوردار بوده اند و بسیاری از تنقلات و خوراکی ها ریشه در این رسوم قدیمی داشته و دارند. 

سلام نوروزی در دوران قاجار:

شاهان قاجار زرق و برق بسیاری در نوروز داشتند. مراسم ویژه ای به نام “سلام نوروزی” در هنگام بزرگداشت این جشن ملی انجام می گرفت.”سلام نوروزی” یکی از مراسم‌های اصلی آیین نوروز در دوران قاجار بوده که اهمیت ویژه‌ای داشته است. مراسم اصلی سلام نوروزی در سه بخش برگزار می‌شد، سلام عام تحویل، سلام عام تخت مرمر و سلام خاص سردر؛ یک روز پیش از عید نوروز به وسیله رئیس تشریفات دربار، از سران طبقات مختلف دعوت به عمل می‌آمد که یک ساعت قبل از تحویل سال در آن محل حضور یابند و در آیین باشکوه عید نوروز شرکت کنند.

خوراکی های نوروزی در سلام نوروزی:

خوراکی های نوروزی در این دوران و بخصوص مراسم سلام نوروز، از ویژه ترین و درجه یک ترین محصولات تهیه می شدند.  انواع میوه های تازه پایه ثابت مراسمات شاه قاجار و پهلوی بخصوص در عید نوروز بودند. خوب است بدانید سیب قرمزی که امروزه در برخی از سفره های ایرانیان و در بین هفت سین مشاهده می کنید، در دوران پهلوی و قاجار نیز جزو خوراکی های نوروزی خاص بوده است.  فلسفه سیب قرمز در سفره و در بین هفت سین سرخ رویی و سلامتی تن انسان است. که در سفره قاجار و پهلوی از جمله خوراکی های خاص و شاه پسند به شمار می رفت. سمنو از جمله شیرینی های تاریخی در سفره هفت سین است. که در همه دوران ها مورد استقبال بوده و امروزه نیز برخی افراد پخت این شیرینی به عنوان خوراکی نوروزی علاقه مند هستند. 

 اما عید باستانی نوروز در دوران پهلوی از تب و تاب دوران قاجار خبری نبود. در دوران پهلوی سعی در مدرنیته بودن و غرب گرایی افزایش یافته بود و برخی از سنت ها همچون نوروز با تب و تابی کمتر از قبل برگزار می شد. 

 

 

 

 

 

آجیل و دیگر تنقلات و مغز های متنوع و برشته از خوراکی های مشترک این دوران هستند. که از زمان های بسیار قدیم با تنوع بسیار در سفره های نوروز دیده شده و سفره دوره قاجار و پهلوی نیز از رنگارنگی  این تنقلات خوشمزه غافل نبوده است.سفره هفت سین ، سفره ای گسترده و اعیانی با هفت سین و تنقلات دیگر پر می شد. که امروزه نیز همچنان پررنگ در سفره تمام ایرانیان دیده می شود.

شیرینی های مخصوص نوروز در گذشته و حال:

قطاب و کلمپه از جمله تنقلاتی بودند که در دوران قاجار و بخصوص پهلوی با استقبال ویژه ای روبرو بود. اما امروزه سنت پخت این کلوچه های خوشمزه و شکم پر از بین رفته و فقط در برخی از روستاهای کشور انجام می شود. شیرینی نخودچی، لوز، کاک و شیرینی گردویی هم در کنار آجیل و دیگر مغز ها در سفره های دوران قاجار و پهلوی وجود داشته است. هر کدام از این شیرینی ها متعلق به نقطه خاصی از ایران است اما شاهان دربار برای اعیانی بودن سفره نوروزی خود از این شیرینی ها به عنوان خوراکی های نوروزی خود بهره می بردند.

 

شام شب عید نوروز

بدون شک می توان عید نوروز و تمام لحظات قبل و بعد آن را از جمله زیباترین روز های سال به شمار آورد که حس و حال خاصی به همراه دارد. شب عید نیز از جمله زمان هایی است که از همان گذشته تاکنون با بهترین امکانات یک زندگی برگزار می شد.  شام شب عید هم در طول زمان تغییراتی داشته است که در ادامه آن را بیان می کنیم.

نماد اسفند که آخرین ماه از سال است، دو ماهی است که داستان هایی جالب برای آن نقل می شود. نقل می شود که الهه مهر را پس از زاده شدن در آب، به روی زمین می آورند. که شما می توانید ماهی را در غذا و حتی در سفره های هفت سین مشاهده کنید. سنت امروزه پخت ماهی در شب سال نو، از این روایات گرفته شده است. چه در دوران قاجار و چه در دوران پهلوی، پخت سبزی پلو با ماهی در لیست غذاهای شب عید این دو دربار بوده است. 

قاجاریه:

دربار قاجار همانطور که با شکوه ترین جشن ها و اعیاد را بر پا می کردند، آشپزانی بسیار ماهر نیز داشتند که برای مهمانان جشن نوروزی شاه قاجار، سبزی پلو با ماهی را به خوشمزه ترین شکل ممکن طبخ می کردند. این سنت امروزه نیز ادامه دارد و ما شاهد پخت این غذا در اغلب شهر های ایران هستیم.

مستوفی و شام شب عید:

مستوفی از پلو شب عید نیز غافل نمی‌شود و در این باره می‌نویسد: «خوردن سبزی پلو در شب قبل از عید نوروز که عوام آن روز و شب را به مناسبت روز قبل از عید قربان عرفه می‌نامند، مرسوم بود و استحباب وقتی کامل می‌شد که به این سبزی پلو ماهی هم ضمیمه باشد.»
بنابر مکتوبات مستوفی قاجار: «در شب و روز عید خانم هر خانواده فاخرترین غذاها را برای اهل خانه خود تدارک می‌کرد. کمتر خانه‌ای بود که در این دو روزه تحویل و عید حتی شب قبل از عید دیگ پلو و ماهی و رشته و مرغ پلوش به بار نباشد.

رشته پلو را در روز اول سال می‌خوردند که سر رشته کارها به دستشان بیاید. خانواده‌‌های توانا برای حول و حوش و همسایه خود و فقرای آبرودار، برنج و روغن عید می‌فرستادند و زکات جشن‌های خود را به این طریق می‌پرداختند. مردمان توانا مجلس عید خود را خیلی مجلل و باشکوه ترتیب می‌دادند، مجموعه‌ها و سینی‌های شیرینی دور اتاق چیده بود، روی میز گوشه اتاق گلدان‌های شیشه‌ای پنجاه شصت پیازی از نرگس و سنبل گذاشته بودند، از صبح تا عصر بساط چای و شربت راه بود، هرکس وارد می‌شد چای و شربت می‌دادند.»

 

پهلوی:

مراسماتی همچون چهارشنبه سوری و سده نیز وجود داشته اند که در دوران پهلوی مورد توجه بسیاری قرار گرفته بود و از این جشن های پیش از نوروز استقبال می شد. آش رشته از سنت هایی بود که در این شب ها پخت می شد و مردم با کمک هم دیگ بزرگی از آش را تهیه می کردند. متاسفانه امروزه شاهد این سنت زیبا در بین ایرانیان نیستیم.